woensdag 24 april 2013

The Hipsters 6



Hipsters? 'Voor degenen die binnen in een mythe leven, lijkt die een vanzelfsprekendheid.' Links de Makjes, rechts de Sauertjes.

Het probleem met jou is dat je verdomd vaak gelijk hebt, en dat het vaak geen prettige mededelingen zijn die je te melden hebt… Jij ziet veel dingen scherper en eerder, maar,’ zo schreef Geert Mak mij in januari 2012, 'Ik kan niet zonder hoop, Stan, dat klinkt misschien wat pathetisch, maar het is toch zo.'

Waar is die ‘hoop’ op gebaseerd? In elk geval niet op feiten die ik aanvoer, zo blijkt uit Mak’s woorden zelf. Maar op wat dan? In zijn onlangs in het Nederlands vertaalde essaybundel De Stilte van Dieren. Over de vooruitgang en andere moderne mythen schrijft de Britse filosoof John Gray:

Het denkbeeld dat imperialisme de ontwikkeling van de mensheid ten goede zou kunnen komen, is reeds lang in diskrediet geraakt. Er is echter geen afstand gedaan van het vertrouwen dat vroeger in koloniale tijden werd gesteld. Zelfs zij die in naam meer traditionele geloofsovertuigingen aanhangen, vertrouwen voor hun geestelijke rust op een geloof in de toekomst. De geschiedenis mag dan een opeenvolging van absurditeiten, tragedies en wandaden zijn, niettemin kan – zoals iedereen volhoudt – de toekomst nog steeds beter zijn dan alles in het verleden. Deze hoop opgeven zou eenzelfde toestand van vertwijfeling teweegbrengen als die waardoor Kayerts het spoor bijster raakte.

Kayerts is een van de twee protagonisten uit Joseph Conrad’s An Outpost Of Progress dat in 1896 verscheen en handelt over een Europeaan die tot barbarij vervalt en vervolgens zelfmoord pleegt, omdat Kayerts geen houvast meer kon vinden in het vooruitgangsgeloof. Gray:

Geloof in vooruitgang brengt vele voordelen, met wellicht als belangrijkste dat het een overmaat aan zelfkennis voorkomt. Toen Kayerts en zijn metgezel zich in Kongo waagden, waren de vreemden die ze ontmoetten niet de inheemse bewoners maar zijzelf…

'De rivier, het oerwoud, heel het grote land dat gonsde van leven – het kwam hun voor als één grote leegte. Zaken doemden op en verdwenen voor hun ogen zonder doel of samenhang. De rivier stroomde door een leegte. Uit die leegte kwamen nu en dan kano’s, en mannen met speren vulden dan ineens de binnenplaats van de handelspost…'

Afgesneden van hun gewoonten verliezen Kayerts en Carlier (Kayerts’ metgezel die hij vermoordt. svh) de vermogens die nodig zijn om het leven voort te zetten. ‘De samenleving had… hun daarbij elke vorm van zelfstandig denken, alle initiatief, alles wat afwijkt van het normale ontzegd – verboden zelfs, op straffe des doods. Ze konden slechts leven als een automaat.’

De automaatachtige staat van moderne mensen kan als een beperking overkomen. Feitelijk is het voor hen een voorwaarde om te kunnen overleven…

Tegenover dit diepe inzicht staat de oppervlakkige door Mak met instemming opgetekende bewering van Derk Sauer dat Cosmopolitan ‘de mensen [leerde] om hun individualiteit weer uit te dragen.’ Al in de negentiende eeuw besefte een schrijver als Joseph Conrad dat de moderne massamens geen individualist was die kracht in zichzelf vond, maar iemand die via geconditioneerde reflexen als een kuddedier reageerde. Conrad wijst erop dat de massa bestaat uit:

types die slechts kunnen bestaan dankzij de hoge organisatiegraad van geciviliseerde massa’s. Weinig mensen beseffen dat hun leven, het wezen van hun karakter, wat ze kunnen en wat ze durven, slechts uitdrukking zijn van hun geloof in de veiligheid van hun omgeving. Hun moed, hun kalmte, hun zelfvertrouwen, hun emoties en principes, de meest verheven zowel als de meest banale gedachten – het zijn allemaal geen producten van het individu, maar van de massa – van de massa die blindelings gelooft in de onoverwinnelijke macht van zijn instanties en zijn zeden, in de sterkte van zijn politie en zijn overtuiging.

Maar valt de omgeving weg dan vervalt de mens maar al te snel in barbarij, zoals we elke dag hier en elders kunnen zien. Zijn beschaving is een niet doorleefde werkelijkheid, maar een flinterdun masker die wegvalt zodra hij geconfronteerd wordt met de rauwe werkelijkheid. Deze realiteit staat haaks op de fundamentele veronderstellingen van de vooruitgangsgelovigen die niet zonder ‘hoop’ kunnen, hoop dat het allemaal goed zal aflopen, hoe slecht de zaken er ook voorstaan. Auschwitz en Hiroshima zijn voor hen niet meer dan kortstondige aberraties op weg naar de bevrijdende vooruitgang waarnaar wij collectief op weg zijn. Aan het einde van de rit staat de verlossing. Zij kunnen domweg de werkelijkheid niet accepteren, want dat zou hun mythes opblazen, hun hele mens- en wereldbeeld vernietigen. John Gray over Conrad’s protagonisten in Een voorpost van de vooruitgang:

Toen ze zich buiten hun vertrouwde omgeving waagden, waren de twee mannen niet meer bij machte te handelen. Sterker nog: ze hielden op te bestaan.

Voor degenen die binnen in een mythe leven, lijkt die een vanzelfsprekendheid. De menselijke vooruitgang is zo’n vanzelfsprekendheid. Als je die aanvaardt, heb je een plek in de grootse ontwikkelingsgang der mensheid. Maar de mensheid gaat uiteraard helemaal nergens naartoe. ‘Mensheid’ is een fictie samengesteld uit miljoenen individuen die stuk voor stuk een uniek en eenmalig leven leiden. Toch is de mythe van de vooruitgang extreem sterk. Als ze haar kracht verliest, worden degenen die haar naleven – zoals Conrad dat beschrijft voor Kayerts en Carlier – ‘als gevangenen die hun hele leven achter tralies hebben gezeten en zich, plotseling op vrije voeten gesteld, met de vrijheid geen raad weten.’ Wanneer hun het geloof in de toekomst wordt ontnomen, verliezen ze ook het beeld dat ze van zichzelf hebben. Als ze dan de dood verkiezen, komt dat doordat ze zonder dat geloof het leven niet meer kunnen begrijpen.

Voor opiniemakers als Mak en Sauer (in mindere mate) is ‘hoop’ de boei waaraan ze zich vastklampen, en waarmee ze zichzelf een rolmodel aanmeten. En dus omschrijft Mak zijn Nederlandse informant in Rusland als ‘vrolijk, geestdriftig en optimistisch,’ een man naar zijn hart en goddank geen ‘doemdenker’ als bijvoorbeeld de grote auteur John Steinbeck die ‘tijdens zijn reis met Charley voor het eerst ongenadig geconfronteerd [werd] met degene die hij in werkelijkheid was: een oudere man die zichzelf overschreeuwde, die zijn leeftijd niet kon accepteren, zijn jeugd niet kon loslaten,’ zo oordeelde Mak omdat Steinbeck zijn eigen land kritisch had geanalyseerd in zijn Travels With Charley, en daarmee Mak’s ‘hoop’ in een glorieuze toekomst voor zijn ‘droomland’ onderuit had gehaald. Het verklaart ook de villeine felheid waarmee Mak de Nobelprijswinnaar Steinbeck in Reizen zonder John veroordeelt wanneer hij het heeft over ‘Steinbeck’s eeuwig sluimerend pessimisme,’ die volgens Mak ‘ongegeneerd’ naar buiten was gebroken. In zijn boek Cannery Row bleek, aldus Mak, ‘Steinbeck… een doemdenker,’ te zijn die de ‘Grootse Levensdoelen’ had afgewezen, en zodiende ‘een buitengewoon on-Amerikaans, misschien zelfs anti-Amerikaans – boek’ geschreven had over het land waarvoor Mak ‘altijd al… een geheime liefde’ heeft gekoesterd. Auteurs dienen van hem een hoopvolle boodschap aan hun publiek te geven. Niet alleen omdat dit lekker in de markt ligt en hoge oplages garandeert, maar allereerst omdat hij als zoon van de dominee, niet zonder een verlossingsgedachte kan. Het geloof in de vooruitgangsgedachte, gebaseerd op de Verlichtingsmythe, moet het gat vullen dat de dood van de christelijke god had achtergelaten. 


Fragment uit Geert Mak's In Europa: 'Cosmopolitan toont een complete andere levensstijl, met moderne en open verhoudingen tussen mannen en vrouwen, chefs en ondergeschikten.’ Een ander: ‘Cosmopolitan toont de Russinnen nieuwe rolmodellen: ongebonden vrouwen, goed opgeleid, werkend, in staat om de postmoderne samenleving ten volle uit te buiten. Het zijn de overwinnaars van de mannen.’ Derk Sauer: 'Dit blad leerde de mensen om hun individualiteit weer uit te dragen. Het was hun gids voor het nieuwe leven.'

John Berger schreef over dat 'het nieuwe leven' van opniemakers als Sauer en Mak, in zijn essaybundel Hold Everything Dear. Dispatches On Survival And Resistance:

Today it is... foreign invaders who switch signs to confuse local populations, confuse them about who is governing who, the nature of happiness, the extent of grief, or where eternity is to be found. And the aim of all these misdirections is to persuade people that being a client is the ultimate salvation.

Yet clients are defined by where they check out and pay, not by where they live and die.


Bericht uit het land waar 'het nieuwe leven' werd ontwikkeld: 


Random Notes From the Police State

Tuesday, 23 April 2013 09:13
if you think we're all hapless dupes playing along with the fascist takeover of America, by all means, come to Boston and see for yourselves.

Geen opmerkingen:

Peter Flik en Chuck Berry-Promised Land

mijn unieke collega Peter Flik, die de vrijzinnig protestantse radio omroep de VPRO maakte is niet meer. ik koester duizenden herinneringen ...